I-Giriş

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu kapsamında yapılan ihalelere, ihale işlemini yürüten ve ihaleyi yapan kamu görevlilerinin akraba ve hısımlarının katılmasıyla ilgili çeşitli engeller getirilmiştir. Bu tedbirler, ihalelerde rekabetin sağlanması ve idarenin güvenirliğinin sağlanması yönünde alınan, önemli yasal düzenlemelerdir. 

Bu makalede yasal düzenlemelerin sınırı tartışılacak ve idareler ile taahhüt firmalarının ihaleye girerken nelere dikkat etmeleri gerektiği kısaca anlatılacaktır. Keza makale konusu yaşanmış olay ve benzerleri, ihale avukatlarımız ve Kılıç Kurumsal Danışmanlık A.Ş. tarafından, detaylı olarak incelenmiştir.  

II- İhale İşleminde Görev Yapan Kamu Görevlilerinin, Hangi Akraba ve Hısımları İhaleye Katılamayacaktır?   

Kamu İhale Kanunu’nda “Aşağıda sayılanlar doğrudan veya dolaylı veya alt yüklenici olarak, kendileri veya başkaları adına hiçbir şekilde ihalelere katılamazlar:

…

c) İhaleyi yapan idarenin ihale yetkilisi kişileri ile bu yetkiye sahip kurullarda görevli kişiler.

d) İhaleyi yapan idarenin ihale konusu işle ilgili her türlü ihale işlemlerini hazırlamak, yürütmek, sonuçlandırmak ve onaylamakla görevli olanlar.

e) (c) ve (d) bentlerinde belirtilen şahısların eşleri ve üçüncü dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar kayın hısımları ile evlatlıkları ve evlat edinenleri.

…Bu yasaklara rağmen ihaleye katılan istekliler ihale dışı bırakılarak geçici teminatları gelir kaydedilir. Ayrıca, bu durumun tekliflerin değerlendirmesi aşamasında tespit edilememesi nedeniyle bunlardan biri üzerine ihale yapılmışsa, teminatı gelir kaydedilerek ihale iptal edilir…” hükmü yer almaktadır.  (Bkz. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “İhaleye katılamayacak olanlar” başlıklı 11’inci maddesi)

Ayrıca 4734 sayılı Kanun’da yukarıdaki sınırlamalara uymayanlar için de çeşitli yaptırımlar getirilmiştir. Kanuna göre “İhalelerde aşağıda belirtilen fiil veya davranışlarda bulunmak yasaktır:

… 

e) 11 inci maddeye göre ihaleye katılamayacağı belirtildiği halde ihaleye katılmak.

Bu yasak fiil veya davranışlarda bulunanlar hakkında bu Kanunun Dördüncü Kısmında belirtilen hükümler uygulanır” hükmü uygulanmaktadır.  (Bkz. 4734 sayılı Kanun’un “Yasak fiil veya davranışlar” başlıklı 17’nci maddesi) Yani ihaleye katılması engellenen kişilerin ihalelere katılması halinde, bu kişiler hem ihaleye katılmaktan yasaklanacak hem de teminatları gelir kaydedilecektir.  

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nda da benzer sınırlamalar bulunmaktadır. Buna göre, “Aşağıdaki şahıslar doğrudan veya dolaylı olarak ihalelere katılamazlar:

1. İhaleyi yapan idarenin;

a) İta amirleri,

b) İhale işlemlerini hazırlamak, yürütmek, sonuçlandırmak ve denetlemekle görevli olanlar,

c) (a) ve (b) bentlerinde belirtilen şahısların eşleri ve ikinci dereceye kadar (ikinci derece dahil) kan ve sıhri hısımları,

d) (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilen şahısların ortakları (bu şahısların yönetim kurullarında görevli olmadıkları anonim ortaklıklar hariç).” ihaleye katılan kişileri sınırlayıcı hükümler bulunmaktadır. (Bkz. 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun “İhaleye katılamayacak olanlar” başlıklı 6’ncı maddesi)

III- İhaleye Katılması Engellenen Hısımlar Kimlerdir?    

        4734 sayılı Kanunda, ihaleye katılamayacak olanlar; ihalede görev alan kamu görevlileri ile bunların, eşleri ve üçüncü dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar kayın hısımları ile evlatlıkları ve evlat edinenleridir. 

        2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nda ihaleye katılamayacak olanlar; ihalede görev alan kamu görevlileri ile bunların, eşleri ve ikinci dereceye kadar (ikinci derece dahil) kan ve sıhri (dünür) hısımlarıdır.

        Bu durumda, her iki Kanunda yer alan “kan hısımlığı” ile “kayın/dünür hısımlığı” kavramlarını incelemek gerekmektedir. (Bkz. Türk Medeni Kanunu’nun, 17 ve 18’nci maddeleri)

        Kan hısımlığı özetle; kişilerin birbirine kan ilişkisi nedeniyle yakınlığıdır. Kan hısımlığının derecesi, kişiler arasındaki doğum veya kuşak sayısı kapsamında belirlenir. 

        Kişinin bir diğerinin dölünden gelenler arasındaki hısımlık; üstsoy veya altsoy olabilir. Ortak bir dölden gelen ve biri ötekinin dölünden olmayanlar arasındaki hısımlık ise yansoydur.

        Kan hısımlığı dereceleri, kişilerin soy ağacındaki kuşak (nesil) sayısına göre belirlenir. Her bir kuşak bir derece olarak sayılır. Örneğin anne, baba, çocuk gibi doğrudan yukarıya veya aşağıya doğru olan hısımlık, soy bağı sayılır. Her kuşak, bir derece sayılır. Buna göre;   baba-oğul birinci derece, nene-torun ikinci derece, teyze-yeğen üçüncü derece yansoy, kuzenler üçüncü derece yansoy hısımlarıdır.

        Kayın veya dünür hısımlığında ise; eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları, aynı tür ve dereceden kayın hısımlarıdır. Eşin kan hısım derecesi, diğer eşin kayın hısımlık derecesi olur. Kayın hısımlığının da dereceleri bulunur. Bu derece, kuşak sayısına göre belirlenir. Örneğin Ali ile Oya’nın evliliklerinde, Ali’nin birinci derece kan hısımları, Oya’nın birinci derece kayın hısımlarıdır. Başka bir anlatımla, Ali ile Oya’nın evliliğinde, Ali’nin birinci derece kayın hısımları; Oya’nın anne ve babası ile varsa önceki evlilikten olan çocuklarıdır. Ali’nin ikinci derece kayın hısımları ise; Oya’nın kardeşleri, Oya’nın dedesi, nenesi ve varsa başka evliliğindeki torunudur. 

        Yukarıdaki tanımlama ve örneklerden de anlaşılacağı üzere; “kayın/dünür hısımlığı” eşin kan bağına sahip akrabalarıyla kurulur.

        Sonuç olarak, her iki Kanun’un belirlediği sınırlar dahilinde ve ihaleye katılan kişilerin, ihale görevlileriyle olan kan veya dünür hısımlığı derecesine bakılarak, işlem yapılması gerekmektedir. 

IV- Yaşanmış bir olay ve Kamu İhale Kurulu’nun değerlendirmesi 

        Yaşanmış olay 14.05.2025 tarihinde “Bakım, Onarım ve Tadilat Yapılması Yapım İşi” ihalesinde, gerçekleşmiştir. İhale değerlendirmesine karşı istekli tarafından yapılan başvuruda özetle; “İhale komisyonu tarafından, ihale komisyonu üyesi Rengin C…’ın kız kardeşinin eşi (2. dereceden kayın hısımı) oldukları gerekçesi ile 4734 sayılı kanunun 11’inci maddesinin (e) bendi gereğince ihale dışı bırakılarak geçici teminatlarının gelir kaydedildiği, ihale komisyonunda görevli Rengin C…’ın eşinin kardeşi olmaması sebebiyle aralarında kayın hısımlığı bağlantısı bulunmadığı, ...” iddialarına yer verilmiştir. 

        Kamu İhale Kurulu tarafından yapılan incelemede ise özetle; “…somut olayda ihaleye katılan Cemal C… K…, ihale komisyonu üyesi Rengin C…’ın kız kardeşinin eşidir. Dolayısıyla, ihale komisyonu üyesi Rengin C…’ın varsa eşinin kardeşinin kayın hısımı olacağı ve kız kardeşinin eşi olan başvuru sahibi istekli Cemal C… K… arasındaki akrabalık ilişkisinin kayın hısımlığı olarak değerlendirilemeyeceği ve başvuru sahibi isteklinin ihaleye katılımında 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun lafzı yönünden bir yasaklama bulunmadığı, bu nedenle İdarece başvuru sahibi istekliye ait teklifin değerlendirme dışı bırakılarak, geçici teminatının gelir kaydedilmesi işleminin mevzuata uygun olmadığı sonucuna varılmıştır...”  yönünde karar verilmiştir. (Bkz. Kamu İhale Kurulu’nun 09.07.2025 tarihli 2025/UY.II-1473 sayılı kararı)

 V- Sonuç ve değerlendirmemiz

        Kılıç Kurumsal Danışmanlık A.Ş. kadrosunda bulunan ihale danışmanlarımız ve ihale avukatlarımızca somut olay değerlendirilmiştir. Buna göre ihale görevlileriyle; kan hısımlığı veya kayın/dünür hısımlığı olan kişilerin, aynı ihaleye katılmalarında uymaları gereken kurallar bulunmaktadır. Bu kurallar, Türk Medeni Kanunu’nda yer alan bilgiler kapsamında, ile 4734 sayılı Kanun’un 11’nci ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun 6’ncı maddelerinde belirlenmiştir. 

        Somut olayda ise ihaleye komisyonu, yasal mevzuata aykırı olarak işlem yapmış, kayın/dünür hısımlığını eksik ve kusurlu değerlendirerek, istekliyi değerlendirme dışı bırakmıştır. Hak kaybına uğrayarak, teminatı gelir kaydedilen istekli ise Kamu İhale Kurumu’na itirazen şikâyet başvurusu yaparak, idari işlemin iptalini sağlamıştır.  

        Bu anlatılanlar ışığında, ihale komisyonların eksik ve kusurlu işlemlerinin, ihale sürecini gereksiz yere uzattığını söyleyebiliriz. İhale süreçlerinin sağlıklı şekilde yürütülebilmesi için ihale görevlilerin en az hata yapacak şekilde eğitilmeleri gerekmektedir. 25.07.2025 

İlyas KILIÇ

Kamu Yönetimi Uzmanı ve İhale Danışmanı

Kılıç Kurumsal Danışmanlık A.Ş. Ynt. Krl. Bşk.